Аўтаномнае святло і wifi, запас вады памерам некалькі дзясяткаў літраў – невялікая частка тых рэчаў, якія дапамогуць перажыць катаклізмы, ад блэкаўта да вайны. У тэксце сабраны вопыт людзей, якія падчас жыцця ва Украіне навучыліся быць гатовымі да таго, да чаго нельга быць гатовымі.
Апошнія некалькі гадоў мы жывем у абсалютна непрадказальным свеце, які штодзень падкідвае нам новыя і новыя выклікі, да якіх мы часцей за ўсё не аказваемся гатовымі, але з часам адаптуемся.
Гэта і пандэмія, і прыродныя катаклізмы, і рызыкі тэхнагенных аварый, што ўзраслі шматкроць, і, канешне, ваенныя дзеянні, якія Расія пачала ў 2014 годзе і працягнула ў 2022 паўнамаштабным уварваннем ва Украіну.
Толькі цягам апошніх двух гадоў беларусы, што жывуць цяпер не толькі ў Беларусі, у розных краінах сутыкнуліся з рознымі прыроднымі і тэхнагеннымі катастрофамі.
Паводкай ў Іспаніі, дзе праз залевы ў кастрычніку 2024 найбольш пацярпеў рэгіён Валенсіі.
Маштабны блэкаўт у Партугаліі, Іспаніі і іншых еўрапейскіх краінах сёлета, які паказаў максімальную залежнасць ад электрычнасці.
Што казаць, калі ўраганы ў самой Беларусі рэгулярна пакідаюць людзей без электрычнасці і вады.
Мы ніяк не можам кантраляваць падобныя рэчы, але ў частцы, дзе мы можам быць крыху больш падрахтаванымі, мы паспрабавалі даць спіс больш-менш універсальных парад па некалькіх асноўных накірунках, каб атрымаўся такі чэк-ліст выжыўшага. І вы заўсёды можаце дадаць сюды нешта сваё (хаця больш за ўсё хочацца, каб ён вам не спатрэбіўся).
Складаць спіс мне дапамагалі сябры з розных гарадоў Украіны, бо мы перажылі ўжо не адну зіму і лета з блэкаўтамі, а да гэтага — хаос першага часу паўнамаштабнага ўварвання Расіі ва Украіну, і перажываем зараз перыядычныя абстрэлы рознай ступені інтэнсіўнасці, і іх наступствы — у залежнасці ад таго, наколькі блізка жывем ад лініі фронту.
Гэты матэрыял — спроба to prepare for unprepared — падрыхтавацца да таго, да чаго падрыхтавацца ня можна.
Тэхніка і абсталяванне
Пачыналі мы, канешне, з базы, са свечак. Аказалася, яны патрэбны не толькі ў калядны перыяд. Як і гірлянды. Але лепей падумаць пра прыдбанне больш трывалых рэчаў і прылад:
Калі ёсць час і грошы (ад $ 600) — зарадная станцыя тыпу EcoFlow або генератар.
У любым выпадку патрэбныя павэрбанкі. Лепш — вялікай ёмістасці (30 000-60 000 і больш mAh), 2–3 штукі, у ідэале – не менш, чым па адным на кожнага члена сям’і. Пажадана — з функцыяй хуткай зарадкі, такія могуць зараджаць ноўтбукі праз порты Type-C. Не лішняй будзе і сонечная панэль/батарэя (гэтае некрытычна, бо звычайна яна слабая і доўга зараджаецца, асабліва восенню/зімой).
Ставіць на зарадку паўэрбанкі ў час, калі электрычнасць з’яўляецца (калі гэта адбываецца па графіку) мае быць рэфлексам.
Падчас блэкаўтаў рынак рэагуе адразу: цэны на генератары, зарадныя станцыі і нават паўэрбанкі павышаюцца ў некалькі разоў, таму лепш вырашыць гэтае пытанне загадзя.
З бытавых прылад для асвятлення патрэбны вялікі ліхтар, каб можна было асвятліць пакой або нават мноства лямпачак, якія сілкуюцца ад батарэек/акумулятараў, праз USB ад паўэрбанка ці ноўтбука. Ці адна такая лямпа падвешваецца куды заўгодна і добра асвятляе невялікую плошчу.
Дадаткова — гірлянды на батарэйках, святлодыёдныя, LED-стужкі выдатна падыдуць для асвятлення дома або офіса. Калі не патрэбна яркае святло, іх цалкам дастаткова. USB-лямпачкі асвятляюць памяшканне падчас блекаутаў і выключэння святла, і амаль не спажываюць энергію, паўэрбанк не расходуецца.
Вельмі зручныя налобныя ліхтарыкі кшталту Fenix HL16 AAA.
Каб мець магчымасць карыстацца Wi-Fi без святла, неабходна падаць сілкаванне на мадэм і роўтар, якія атрымліваюць сігнал з кабеля правайдэра. Гэта можна зрабіць з дапамогай паўэрбанка, крыніцы бесперабойнага сілкавання, зараднай станцыі, генератара і г.д.
Як мінімум, для стабільнага інтэрнэту патрэбны дуэт: паўэрбанк + кабель USB да роўтара. Трэба праверыць напружанне роўтара, каб купіць адпаведны кабель.
Адаптар сілкавання для Wi-Fi-роўтара кшталту Marsriva KP3. Ён забяспечвае працу інтэрнэту больш за восем гадзін у выпадку блэкаўту.
Паўэрбанк павінен мець функцыю скразной зарадкі, што дазваляе адначасова зараджаць паўэрбанк і сілкаваць з яго іншыя прылады. Схемы падключэння і тлумачэнні, як гэта зрабіць, можна знайсці на YouTube па адпаведным пошукавым запыце.
Для стабільнага сілкавання персанальнага кампутара абавязкова патрэбны КБС (крыніца бесперабойнага сілкавання), які можа абараніць ПК падчас перападаў напружання, асабліва ў момант абстрэлаў.
Таксама для абароны ад перападаў напружання і каб ваша тэхніка проста не згарэла пры скачках пры паўторных выключэннях і ўключэннях, вельмі пажадана мець рэле кантролю напружання ці стабілізатар напружання. Асабліва для лядоўні.
Судзячы з інфармацыі пра апошні энергетычны калапс у Еўропе, не будзе лішнім мець радыёпрымач на батарэйках, бо ў Іспаніі радыё працавала тады, калі нішто больш не працавала.
Правадныя навушнікі, ну і запас батарэек/акумулятараў.
У ідэале трэба мець запас усяго прывычнага, бо нават у сітуацыі ваеннага стану праз нейкі час крамы вяртаюцца ў больш-менш стабільны рэжым работы (мы не кажам тут пра акупаваныя тэрыторыі).
Калі ў кватэры няма газу — варта мець газавую гарэлку (хоць турыстычную) ці партатыўную газавую плітку, каб можна было прыгатаваць ежу, заварыць гарбату/каву.
Для генератара трэба мець запас бензіну, для газавай гарэлкі/пліткі — балоны з газам. Запас бензіну ў баке машыны і дадатковая каністра.
Калі працуе мноства генератараў адразу, лепш набыць берушы, бо гэта вельмі громка.
Можна набыць свісток на шыю, каб у выпадку чаго падаваць сігнал (менш энергіі вытрачаецца, чым на крык).
Прадукты
Пітная вада і вялікія бутэлькі для яе.
Лепш выбіраць прадукты, якія хутка гатуюцца, бо колькасць газу абмежаваная. Гэта кансервацыя або сезонныя гародніна (грэчка са свінінай і курацінай, тунец, сардзіны, гарошак, кукуруза, грыбы), крупы, якія можна хутка прыгатаваць аўсяныя або іншыя шматкі, нейкія соусы, цукар і кава.
Варта мець некалькі відаў кансерваў. Яны захоўваюцца без лядоўні, іх можна есці ў сыром выглядзе або лёгка разагрэць — напрыклад, проста на газавым балоне. Можна нешта печанае або сыравяленае, сушанае і сублімаванае, што не псуецца: супы хуткага прыгатавання (можна заліць кіпенем), хлебцы, салодкае, кава ў стыках, гарбата.
Калі ў вас ёсць досвед актыўнага турызму, трэба браць тое, што вы б узялі з сабой у вылазку ў горы.
Адпаведна, выключыць з запасаў прадукты, якія хутка псуюцца без лядоўні, і замарожаныя прадукты. Падчас наяўнасці электрычнасці, каб лепш захоўваліся прадукты, варта ўключаць маразільную камеру на максімальную магутнасць і замарожваць пластыкавыя бутэлькі з вадой. Потым яны паступова аддаюць холад іншым прадуктам.
Побыт
Тэхнічная вада. У мяне пастаянна стаяла 5-7 пластыкавых бутэлек па 6-10 літраў, воду ў якіх я перыядычна мяняла.
Калі блэкаўт адбываецца ў спякоту: каб трохі выратаваць сітуацыю, можна павесіць мокрыя прасціны на дзверы і сушылку для бялізны. Вентылятары на батарэйках.
І наадварот, калі ўзнікнуць праблемы з ацяпленнем — на кожнага члена сям’і варта купіць тэрмабялізну і спальныя мяшкі. Не лішнім будзе і абагравальнік.
Не зусім пра блэкаўты, але у цёплую пару, калі кудысьці ісці, старацца пакідаць вокны хаця б на праветрыванне, каб іх не вырвала выбуховай хваляй.
Тонкі матрас, складны мат, турыстычны кілімок, каб спаць на падлозе.
Пажадана мець абутак, які не прамакае і спіс рэчаў, якія вы возьмеце з сабой, калі прыйдзецца з’язджаць. Можна і сабраць гэтыя рэчы загадзя, але тады іх трэба пастаянна абнаўляць у залежнасці ад сезону.
Сховішча
Даведайцеся, дзе знаходзіцца бамбасховішча побач з вашым домам. Не проста паглядзець на мапе, але і схадзіць туды. Праверыць, ці яно адчынена, у каго ёсць ключы, ці ёсць там месцы, каб сядзець/ляжаць.
Калі не, купіце рыбалоўны табурэт або, калі ёсць магчымасць, зрабіце месца для сядзення/ляжання з паддонаў. І зноў – матрас, кілімок, запасы вады і ежы.
Замест таблетак ад камароў — спіралі і праветрыванне, а таксама свечкі з гваздзікай і ваніллю.
Баўленне часу
Шукайце знаёмых, суседзей побач, з кім можна пайсці на шпацыр або звярнуцца па дапамогу, каб не з’ехаць з глузду.
Калі плануюцца мерапрыемствы ці паездкі, дзе таксама бываюць адключэнні, першае, што трэба даведацца: ці ёсць графік.
Добрая кніжка/красворд/шахматы — любая альтэрнатыва інтэрнэт-забавам, бо калі не будзе цягнуць Wi-Fi ці мабільны інтэрнэт і не будзе як працаваць — трэба чымсьці сябе заняць.
Паўэрбанкі таксама разраджаюцца, таму каб не памерці з нуды, лепш нешта рабіць. Магчыма, гэта шанец прыдумаць геніяльную камбінацыю і перамагчы галоўнага гросмайстра раёна?
Дамовіцца з блізкімі і калегамі, што рабіць, калі не будзе інтэрнэту і вы доўга (суткі і болей) не выходзіце на сувязь, а таксама пра іншыя рэчы, пра якія не хочацца думаць.
Іншае важнае
Абавязкова зняць гатоўку і захоўваць яе ў надзейным месцы.
Мець банкаўскія карты розных банкаў і sim-карты хаця б двух розных аператараў мабільнай сувязі на выпадак праблем з пакрыццём мабільнага інтэрнэту падчас адключэнняў.
Калі адключэнні энергіі адбываюцца па графіку, даведацца, у каго які графік адключэнняў і сінхранізавацца. Хадзіць адно да аднаго ў госці — працаваць, мыцца, есці — па патрэбе. Дзяліць камунальныя выдаткі.
Калі ёсць магчымасць не жыць на высокіх паверхах — гэтым людзям вельмі пашанцавала. Калі няма — трэніроўкі і пошук суседзяў на меншых паверхах, каб у выпадку патрэбы дапамаглі з пакетамі або сумкамі з прадуктамі, бо ліфты падчас блэкаўтаў не працуюць.
У нас была такая камунальная хатка.
Медыцына і псіхалагічная дапамога
Курсы дамедычнай дапамогі і аптэчка — гэта база. Базай сталі і турнікеты, каб спыніць крывацёк.
Заспакойлівыя сродкі і нешта для ўмацавання нервовай сістэмы (гэта надоўга і вычэрпвае, каб не зрывацца з-за дробязей — клапаціцеся пра сябе).
Акрамя базавай аптэчкі, варта купіць запас тых лекаў, якія дапамагаюць менавіта вам. Калі вы праходзіце курс лячэння — зрабіце запас таблетак да канца курсу, бо з пачаткам вайны аптэкі могуць быць зачыненыя, а ў тыя, што адкрытыя — чаргі на гадзіны.
Калі маеце цяжкасці з дыханнем — успомніце ковідныя часы і насіце тканкавую маску або рэспіратар з фільтрам не ніжэй за «жоўты».
Калі пасля абстрэлу ў вушах працягваюць «гучаць» выбухі — звяртайцеся да псіхолага. Ні ў якім разе не ігнаруйце сваё псіхічнае здароўе.
Чым хутчэй стане лягчэй — тым хутчэй зможаце вярнуцца да жыцця.
Клапаціцеся пра сон: нават калі святло даюць ноччу — лепш загадзя паставіць тэхніку на зарадку. Спіце ў масцы для вачэй, каб не прачынацца ад выпадковага святла. Якасны сон — шанец выжыць у гэтым хаосе.
Усё, што заўгодна, што можа паўплываць на ваш псіхалагічны стан: калі бачыце кветкі і яны вам патрэбны – хай будуць кветкі. У першы ці другі тыдзень паўнамаштабнага ўварвання мы ўбачылі і купілі абярэмак цюльпанаў, каб проста цешылі вока.
Хатнія гадаванцы
Мае быць запас корму, і зручныя ёмістасці, якія хутка можна ўзяць з сабой.
Калі жывёлка не любіць пераносак — паспрабуйце шлейку або іншую пераносную сістэму. Прывучайце да пераноскі праз смаколікі.
Можна спачатку запусціць жывёлку «панюхаць» укрыццё, каб не было стрэсу.
І абавязкова
- Скласці ў пакет або непрамакальную тэчку найважнейшыя дакументы і паперы, уключаючы медычныя (копіі дакументаў пра стан здароўя, асабліва калі ёсць хранічныя захворванні), а таксама розныя «сацыяльныя» паперкі.
- Зрабіць электронныя копіі ўсіх дакументаў, трымаць на абароненых рэсурсах/носьбітах.
- І яшчэ: усё найважнейшае і найкаштоўнейшае, што хочацца захаваць на памяць пра блізкіх. Гэта могуць быць самыя звычайныя рэчы, што можна выкарыстоўваць у побыце і якія не займаюць шмат месца, а могуць быць сямейныя рэліквіі.
- Можна алічбаваць фота і захаваць доступы.
- Старайцеся падбаць пра сябе, каб не было адчування вырванасці.
- Будзьце ўважлівымі да валанцёрскіх ініцыятыў: збіраць дапамогу перасяленцам, гатаваць ежу, плесці маскіровачныя сеткі, здаваць кроў.
- Апануйце новыя навыкі. Пасля поўнамаштабнага ўварвання ва Украіне, напрыклад, многія жанчыны пайшлі вучыцца кіраваць аўтамабілем.
*Тэкст падрыхтаваны з ментарствам і падтрымкаю Transition