У Беларусі шмат праблем, але адвечная — недахоп парковачных месцаў, асабліва ў цэнтры горада. Чаму так сталася? Чаму будаўніцтва паркінгаў і дарог не вырашае праблему?
Што з усім гэтым рабіць і на якія прыклады глядзець — разбіраемся разам з Даніэлем, урбаністам і аўтарам YouTube-канала «Фактар горада»
Чаму ў цэнтрах беларускіх гарадоў не хапае парковак?
«Я думаю, што фактараў тут некалькі. З аднаго боку — нормы будаўніцтва, якія да пачатку 2010-х гадоў былі на ўзроўні 70-х. З другога, у дзяржавы ніколі не было палітыкі наконт стрымлівання аўтамабілізацыі. Гарадскія ўлады ніколі не пазіцыянавалі і не прасоўвалі грамадскі транспарт як альтэрнатыву перамяшчэння па горадзе.
У Беларусі грамадскі транспарт успрымаецца як сацыяльны. У выніку дзяржава пайшла на іншую крайнасць і зрабіла штосьці накшталт “на 1 кватэру — 1 парковачнае месца”. Я называю гэта парковачны сацыялізм. Ну проста немагчыма задаволіць попыт на аўтамабілізацыю абсалютна ўсіх», – кажа Даніэль.
Суразмоўца лічыць, што ў Беларусі створаны ўсе ўмовы для роста попыту на аўтамабілі. Пашырэнне дарог, бясплатныя паркоўкі ў цэнтры горада, адсутнасць прыярытэту грамадскага транспарту — усё гэта прыводзіць да затораў на дарогах і адсутнасці месца для паркінгу ў цэнтры горада.
«Атрымліваецца замкнёнае кола: чалавек выбірае аўтамабіль, бо ён куды зручней грамадскага транспарту. Дзяржава інвестуе туды, што выбірае насельніцтва, і пачынаецца будаўніцтва дарог, паркінгаў. Апошняе яшчэ горш, людзі пачынаюць думаць, што разам з машынай яны купілі і зямлю на яе. Існуючыя дзяржаўныя стандарты не спрыяюць таму, каб людзі адказна ставіліся да гэтага пытання», – кажа Даніэль.
Даследванні паказваюць, што бясплатныя паркоўкі падвышаюць попыт на аўтамабіль. Гэта класічны эфект стымулявання попыту, дзе паркоўкі граюць ролю ўгнаення для машын.
Досвед Сан-Францыска паказвае, што правільныя і гнуткія кошты на парковачныя месцы змяньшаюць заторы на дарогах. То-бок не будаўніцтва новых месцаў вырашае праблему, а кошт на вуліцы.
У чым галоўная памылка ўлад?
Даніэль лічыць, што галоўнай памылкай дзяржавы з’яўляецца адсутнасць стратэгіі і разумення, як яна павінна выглядаць. Калі б яна была, можна было б размаўляць пра памылкі.
«Гэта такая рэакцыйная палітыка: не хапае парковак — пабудуем больш і прымусім гэта зрабіць забудоўшчыкаў. Такая палітыка не мае доўгатрывалага эфекту. Няма сістэмы і цэласнага бачання карцінкі», – кажа Даніэль.
Казаць, што адказнасць за праблему выключна на ўладах — ня варта. Часцяком беларусы ўспрымаюць аўтамабіль як статусную рэч. Наяўнасць аўто — паказчык своеасаблівага поспеху, а перамяшчэнне на грамадскім транспарце можа ўспрымацца як адсутнасць высокага заробку.
«Сістэма грамадскага транспарту павінна быць брэндам. Патрэбна такая сетка маршрутаў, прыпынкаў і вылучаных палос, каб чалавек проста захацеў карыстацца грамадскім транспартам.
У Еўропе даволі вялікая аўтамабілізацыя, але дзякуючы сістэмнай палітыцы ў горадзе чалавек можа абысціся без аўтамабіля. А ўжо паміж гарадамі, у вёску — калі ласка, едзь на аўто. І гэта працуе: куды зручней выпіць келіх віна ў цэнтры горада і паехаць дадому на трамваі, чым сварыцца у заторах з іншымі кіроўцамі», – працягвае суразмоўца.
Прыклады ў свеце, дзе вырашылі гэтую праблему
У Цюрыху з 1996 года працуе правіла: новыя паркоўкі не будуюць, пакуль гарадскія ўлады не выдаляць такую колькасць месцаў на вуліцах. З 1996 па 2013 год улады выдалілі каля 800 парковах на вуліцах, якія перарабілі ва ўрбаністычную прастору для людзей. У той жа час у горадзе стварылі каля 800 парковак па-за вуліцамі.
У Осла гарадскія ўлады з 2017 па 2019 год прыбралі каля 700 парковачных месцаў у цэнтры горада. Аўтамабільны трафік ва ўнутраных раёнах горада скараціўся прыкладна на 28 %. У той жа час жыхары пачалі выкарыстоўваць роварную і пешаходную інфраструктуру.
«Ёсць хрэстаматыйныя прыклады ідэальных урбаністычных гарадоў. Сюды можна ўключыць амаль усе гарады ў Нідэрландах. Ёсць прыклады перафарматавання. Яскравы прыклад — Парыж. Мне падабаецца, як мадэрнізуюцца польскія гарады. У іх зрабілі адмысловыя трасы для аўтобусаў і трамваяў, развіваюцца веладарожкі», – кажа Даніэль.
У Стакгольме пасля правядзення рэферэндуму зрабілі платным уезд у горад. У выніку трафік скараціўся на 20 %, што прывяло да змяншэння затораў.
У Токіа з 1962 года аўтамабіль нельга зарэгістраваць без доказу наяўнасці месца (у валоданні ці арэндзе). Гэта прымушае праблему ісці па варонцы: спачатку месца, пасля машына.
«Тут варта зразумець, што ўсім добра не будзе. Заўсёды будуць незадаволеныя. Тое, што ў беларускіх гарадоў адзін цэнтр — вялікая стратэгічная памылка. Раёны не маюць сваёй лакальнай гісторыі і практыкі 15-хвіліннага доступу да ўсіх паслуг, каб чалавеку не трэба было ехаць у цэнтр.
Што датычыцца парковак, то тут стаіць пытанне аб планаванні і каму аддаецца прыярытэт. Калі мы маем адзін цэнтр, то зрабіць уезд у яго платным — лагічны крок», – падсумоўвае Даніэль.
Што можна зрабіць у Беларусі для вырашэння праблемы?
Даніэль лічыць, што пачаць трэба са стварэння альтэрнатывы аўтамабілям. Добра развіты грамадскі транспарт, вылучаныя палосы для іх, інфраструктура для ровараў і г. д. Пасля гэтага можна уводзіць абмежаванні і паралельна запускаць піар-кампанію па выкарыстанні альтэрнатыўных сродкаў перасоўвання па горадзе.
«Перабудоўванне горада — справа не аднаго дня і аднаго тэрміна палітыка. Канешне, мы маем досвед мэра горада Багата, які радыкальна змяніў аблічча горада за кароткі тэрмін. У цэлым патрабуецца не менш 10-15 гадоў, каб змены былі заўважаныя», – кажа ўрбаніст.
Што можна пачаць рабіць зараз:
- Спыніць будаўніцтва парковак у цэнтры горада. Увесці тарыфныя зоны і платны ўезд, каб прыбраць кружэнне ў пошуках месцаў, што стварае коркі.
- Увесці «столь месцаў» у цэнтры па прыкладу Цюрыха. Зафіксаваць, што колькасць месцаў не расце, а вулічныя месцы аддаюцца пад грамадскія функцыі (ходнікі, дрэвы, ровары).
- Стварыць раёны выгодаў атрымальнікаў паркоўкі. Зрабіць так, каб частка прыбытку ад паркаматаў шла на добраўпарадкаванне гэтых вуліц. Такі падыход падвышае падтрымку жыхароў на ўвядзенне платнай паркоўкі.
- Разгледзець прымяненне «сертыфікатаў паркоўкі» для перагружаных раёнаў. Запусціць пілотную версію ў найбольш забітых аўтамабілямі дварах. Купіў аўтамабіль — пакажы ўмову на месца.